Robert Greenleaf legt met zijn beschrijving van het begrip ‘servant leadership’ een belangrijke basis voor het concept van dienend leiderschap. In zijn boek ‘Servant Leadership. A journey into the nature of legitimate power and greatness’ beschrijft hij de servant-leader als volgt:

“The servant-leader is servant first. It begins with the natural feeling that one wants to serve, to serve first. Then conscious choice brings one to aspire to lead. That person is sharply different from one who is leader first, perhaps because of the need to assuage an unusual power drive or to acquire material possessions. For such it will be a later choice to serve — after leadership is established. The leader-first and the servant first are two extreme types. Between them there are shadings and blends that are part of the infinite variety of human nature.” (Greenleaf, 1977)

Greenleaf (1977) stelt dat het verschil met de ‘leader-first’ zich met name manifesteert door de zorg die de servant-leader besteedt aan het tegemoet komen aan de meest belangrijke behoeften van anderen. Met als belangrijkste lakmoesproef: maken degenen die ‘bediend’ worden een persoonlijke groei door? Worden ze gezonder, wijzer, vrijer, meer autonoom en op hun beurt weer meer dienend aan anderen?

Inge Nuijten (2014) geeft in haar boek ‘Echte leiders dienen’ aan dat volgens Greenleaf het verschil tussen dienend leiderschap en andere vormen van leiderschap zich met name kenmerkt doordat dienend leiderschap niet zo zeer een manier van doen is maar een manier van zijn. Essentieel daarbij is, zo stelt Nuijten, de intentie van de servant-leader om andere mensen te helpen in hun ontwikkeling.

De termen ‘dienend’ en ‘leiderschap’ zijn volgens Nuijten (2014) gelijkwaardige termen. Ze benoemt dit nadrukkelijk omdat er volgens haar veel misvattingen zijn over dienende leiders. Ze zouden niet doelgericht zijn, zichzelf wegcijferen en weinig daadkracht vertonen.

Nuijten hanteert als definitie van een dienend leider dan ook:

“Een dienend-leider stelt de belangen van anderen op de eerste plaats, heeft de wijsheid om te zien wat nodig is, de capaciteiten om daar iets mee te doen en de moed om daarnaar te handelen” (Nuijten, 2014)

Hierbij verwijst volgens Nuijten:

• ‘Belangen van anderen op de eerste plaats stellen’ naar het gericht zijn op de ontwikkeling van de mensen om je heen;
• ‘De wijsheid om te zien wat nodig is’ naar de doelen die een dienend leider nastreeft;
• ‘De capaciteiten om daar iets mee te doen en de moed om daarnaar te handelen’ naar het in staat zijn om naar de eigen inzichten en intenties te handelen.

‘De wijsheid om te zien wat nodig is’ doet ook sterk denken aan het begrip ‘adaptief leiderschap’ volgens Heifetz (1994). Veel vraagstukken in het onderwijs zijn ‘adaptieve vraagstukken’. Zien wat nodig is zou dan gekoppeld kunnen worden aan één van de door Heifetz beschreven leiderschapstaken ‘maintaining a holding environment’ (Heifetz, 1994).

Ook ligt er een relatie met Visiegestuurd werken en het begrip ‘collectieve ambitie’. Het gaat immers ook bij dienend leiderschap om doelgericht werken.

Voor het begrip ‘leiderschap’ kiest Nuijten (2014) bijvoorbeeld voor de volgende definitie:

“Leiderschap is een proces waarbij een individu in een groep of organisatie anderen bewust beïnvloed om een bepaald doel te bereiken.” (Nuijten, 2014)

Ook dienend leiderschap is dus wel degelijk doelgericht, zo stelt Nuijten (2014). Een verschil met andere vormen van leiderschap is, zo stelt zij, het uitgangspunt van dienend leiders. Dat is niet hun eigenbelang, maar het belang van hun medewerkers, hun klanten, hun leveranciers, hun aandeelhouders, de maatschappij en toekomstige generaties. Dienend leiders halen hun voldoening uit de groei van anderen. Zij zien dat als dé manier om samen te groeien (Nuijten, 2014).

Nuijten (2014) beschrijft in haar boek acht gedragingen van dienend leiders. Deze acht gedragingen zijn:

1. Authenticiteit: echtheid en geloofwaardigheid;
2. Bescheidenheid;
3. Rentmeesterschap: verantwoordelijkheid nemen voor het grotere geheel;
4. Verantwoordelijkheid geven: het geven van doelen aan mensen waarvan het bereiken binnen hun vermogen ligt.
5. Empowerment: erop gericht zijn andere zelfredzaam te maken;
6. Vergeving: om kunnen gaan met de imperfecties van anderen, stimuleren van een cultuur waarbij van fouten geleerd kan worden;
7. Waardering: steun, feedback en waardering geven. Anderen op de voorgrond plaatsen;
8. Moed: mentale kracht hebben om weerstand te bieden en moeilijke situaties goed te kunnen doorstaan.

Dienend leiderschap heeft ook een relatie met ‘de drie rollen van de schoolleider’. Dienend zijn aan het verwezenlijken van de collectieve ambitie. Een ambitie die in het onderwijs gericht zou moeten zijn op het optimaliseren van het leren van kinderen en medewerkers. Het stimuleren van een collectieve ambitie hoort bij de eerste rol van de schoolleider. Het ondersteunen van de medewerkers bij die van ‘critical friend’, de tweede rol.

Ook gespreid leiderschap lijkt een sterke relatie met dienend leiderschap te hebben.

Een business strategie die nauw aan sluit bij dienend leiderschap is die gebaseerd op de Lean filosofie. ‘Lean’ is een business strategie en vooral een manier van werken waarbij in alle processen alles en iedereen in de onderneming zich richt op het creëren van waarde voor de klant. Hiervoor worden verspillingen geëlimineerd. Door de klant centraal te stellen probeert men maximale toegevoegde waarde voor de klant te creëren tegen minimale inspanning. Hierdoor verbetert de kwaliteit, worden doorlooptijden verkort en verminderen de kosten. Dat heeft een positief effect op de zowel de klanttevredenheid, medewerkersbetrokkenheid en de winst. Het leiderschap bij Lean vertoont ook een sterk dienend karakter. (Liker & Convis, 2011)

Geraadpleegde literatuur

Greenleaf, R. (1977). Servant leadership. A journey into the nature of legitimate power and greatness. Mahwah, NJ: Paulist Press .
Heifetz, R. (1994). Leadership without easy answers. Cambridge Massachusetts: Harvard University Press.
Liker, J., & Convis, G. (2011). The Toyota way to Lean leadership. Maidenhead UK: McGraw Hill Education.
Nuijten, I. (2014). Echte leiders dienen. Voor leiders die het verschil maken. Den Haag: Academic Service.